سوربیتول

سوربیتول (sorbitol) یک نوع کربوهیدرات است که قند زیاد (حدود 60%) و کالری کمی (حدود 30%) دارد. این مقدار از شیرینی باعث شده سوربیتول به عنوان یک ماده افزودنی در صنایع غذایی و دارویی (به عنوان جایگزین شکر) مورد استفاده قرار بگیرد. این ماده خواص درمانی نیز دارد. از جمله بیماری‌هایی که سوربیتول به روند بهبودی آن‌ها کمک می‌کند دیابت و یبوست است.

سوربیتول به عنوان ماده افزودنی در صنایع غذایی مورد استفاده قرار می‌گیرد. این ماده بدون اینکه کالری مواد غذایی را افزایش دهد باعث خوش طعم‌شدن آن‌ها می‌شود. سوربیتول در داروسازی نیز به منظور محافظت از داروها در برابر رطوبت و افزایش ماندگاری آن‌ها کاربرد دارد. شرکت رسام گستر راویس واردکننده مواد اولیه شیمیایی است. اگر قصد خرید سوربیتول را دارید می‌توانید با شماره 91008866 – 021 تماس بگیرید.

سوربیتول چیست ؟

سوربیتول نوعی کربوهیدرات با فرمول شیمیایی C6H14O6 است که به نام الکل قند (sugar alcohol) و کد تجاری E420 شناخته می‌شود. در ساختار این ماده هیچ گروه کربونیلی دیده نمی‌شود اما چندین هیدروکسیل دارد، به همین جهت سوربیتول را در دسته پلی‌ال‌ها قرار می‌دهند (گلیسیرین نیز در این دسته‌ قرار می‌گیرد). این شیرین‌کننده انحلال‌پذیری بالایی در آب دارد ولی در اتانول کم محلول است.

مقدار قند سوربیتول 3 برابر بیشتر از شکر است در صورتی که کالری کمتری نسبت به شکر دارد. به همین دلیل از سوربیتول به عنوان ماده افزودنی جایگزین شکر استفاده می‌شود. این ماده یک طعم‌دهنده ایده‌آل است و در صنایع پزشکی، غذایی و آرایشی کاربردهای بسیاری دارد. سوربیتول همانند آسپارتام و انواع دکستروز در دسته افزودنی‌های محبوب مواد غذایی قرار دارد.

سوربیتول انواع مختلفی دارد که از نظر عملکرد تفاوت چندانی با یکدیگر ندارند اما در عین حال خواص فیزیکی هر کدام از آن‌ها با یکدیگر متفاوت است. از مهم‌ترین و پرکاربردترین انواع این ماده می‌توان به سوربیتول مایع (که در صنایع دارویی استفاده بیشتری دارد) و سوربیتول پودری اشاره کرد.

فرایند تولید

برای تولید سوربیتول 70% به روش شیمیایی ابتدا پودر نیکل آسیاب شده و چهار برابر آن خاک رس را با محلولی که از واکنش کاهش گلوکز به دست آمده ترکیب می‌کنند. از این واکنش محلول آبکی به وجود می‌آید که آن را داخل راکتوری که گاز هیدروژن متراکم در آن وجود دارد، منتقل می‎‌کنند. بعد از اتمام این مرحله محصول وارد مرحله شستشو می‌شود. در این مرحله هیدروژن باقی‌مانده دوباره به جریان می‌افتد تا فشار بیشتری را ایجاد کند.

این واکنش در مدت 1 یا 2 دقیقه و دمای بین 120 تا 210 درجه سانتی‌ گرادانجام می‌شود. فشار در این مرحله باید بین 100 تا 125 اتمسفر باشد. در مرحله بعد، محلول رقیق را از فیلتر‌های مخصوص رد می‌کنند تا کاتالیست آن جداشده و برای استفاده دوباره آماده شود. در آخر برای اینکه آنیون و کاتیون فلزی جذب محلول شوند، آن را از میان رزین‌های یونی عبور می‌دهند. محصول نهایی به کمک کربن‌ اکتیو برای بار دوم فیلتر شده و برای افزایش غلظت آن از یک تبخیرکننده در دمای حدود 96 درجه سانتی‌گراد استفاده می‌کنند.

کاربرد سوربیتول در صنایع غذایی

مشاهدات علمی نشان می‌دهد سوربیتول جز کم‌خطرترین شیرین‌کننده‌ها است. از طرفی این کربوهیدرات، نسبت به سایر افزودنی‌ها مقدار گلوکز خون را افزایش نمی‌دهد. سوربیتول همانند آسپارتام درصد شیرینی بیشتری نسبت به شکر دارد. از دیگر دلایل استفاده از این طعم‌دهنده  در مواد غذایی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

سوربیتول از تشکیل بلور در مواد غذایی جلوگیری می‌کند. استفاده از آن در خوراکی‌ها باعث جلوگیری از تبخیر آب و خنک ماندن آن‌ها می‌شود. همین ویژگی باعث می‌شود که مواد غذایی بافت نرم خود را حفظ کنند یا اصطلاحا سفت نشوند. به طور مثال آدامس‌، آب‌نبات، کیک و … به دلیل داشتن سوربیتول تا مدت‌ها تازگی خود را حفظ می‌کنند.

از سوربیتول پودری در تولید مواد غذایی رژیمی مثل: بستنی، آدامس و انواع نوشیدنی‌ بدون قند استفاده می‌شود. این ماده نسبت به افزایش دما مقاومت بالایی دارد. به همین دلیل با افزودنی‌های دیگر مانند اسید سیتریک، چربی‌ها و … به راحتی ترکیب‌ می‌شود.

از این ماده برای تهیه مواد نیازمند به پخت مثل: کیک، کلوچه، بیسکوییت و… استفاده می‌شود. سایر شیرین‌کننده‌ها مثل آسپارتام نباید در دمای بالا قرار بگیرند زیرا ساختار آن‌ها تغییر کرده و طعم خود را از دست می‌دهند. بنابراین سوربیتول که خصوصیاتی شبیه به آسپارتام دارد (میزان کالری کم و طعم شیرین) و در برابر دما مقاوم‌تر است؛ جایگزین مناسبی برای شکر و سایر طعم‌‍دهنده‌ها معرفی می‌شود.

کاربرد سوربیتول در صنایع پزشکی

در صنایع داروسازی از سوربیتول به صورت مایع در تولید داروهای ضد یبوست استفاده می‌شود. این ترکیب با رساندن آب به روده بزرگ و تحریک آن به عنوان یک عامل ضد یبوست عمل می‌کند. داروهایی که ترکیبات این‌چنینی دارند عموما بیشتر برای سالمندان  تجویز می‌شود. لازم به ذکر است که این ماده در بسیاری از میوه‌های خشک مانند آلو و کشمش به صورت طبیعی وجود دارد؛ به همین دلیل استفاده از خشکبار در هنگام بروز مشکلات گوارشی توصیه می‌شود.

سوربیتول در محیط کشت باکتری هم مورد استفاده قرار می‌گیرد. از دیگر کاربردهای دارویی این ترکیب می‌توان به تولید کپسول‌های ژله ای برای ذخیره دوزهای مجاز داروهای مایع استفاده کرد. علاوه بر این خواص شیرین‌کنندگی این ماده باعث می‌شود تا به عنوان شیرین‌کننده کم‌کالری در تولید محلول‌های دارویی استفاده شود.

سوربیتول در تولید محصولات مراقبت از دهان و دندان از جمله خمیردندان، دهان‌شویه و محصولات آرایشی و بهداشتی کاربرد دارد. از این ماده به عنوان طعم‌دهنده، مرطوب‌کننده و احیاکننده پوست در این محصولات استفاده می‌شود. به عنوان مثال خاصیت حفظ رطوبت آن باعث می‌شود خمیردندان تا مدت‌ها حالت خمیری خود را از دست ندهد یا اصطلاحا سفت نشود. علاوه بر این، سوربیتول خاصیت خنک‌کنندگی فوق‌العاده‌ای دارد و استفاده از آن در دهان‌شویه یا خمیردندان باعث ایجاد احساس خنکی خوشایندی می‌شود.

فواید سوربیتول برای بدن

فواید پودر سوربیتول برای پوست: همان‌طور که در قسمت بالا گفتیم این ماده جاذب رطوبت است و می‌تواند مانع از تبخیر آب در ترکیبات مختلف شود. بنابراین استفاده از آن در محصولات پوستی منجر به آب‌رسانی، جلوگیری از ایجاد چین‌وچروک و حفظ شادابی پوست می‌شود. علاوه بر این به حفظ کیفیت محصولات بهداشتی نیز کمک زیادی می‌کند.

تاثیر سوربیتول بر دیابت: این ماده به نسبت سایر افزودنی‌ها قند کمتری دارد، درنتیجه برای افراد مبتلا به دیابت مناسب است. محققان بر این باورند که مصرف این ماده باعث کاهش مقدار گلوکز خون و همچنین تحمل جذب گلوکز بیشتر می‌شود؛ در نتیجه برای افراد دیابتی مفید است. علاوه بر این موارد، سوربیتول منجر به کاهش وزن نیز می‌شود و برای لاغری نیز مناسب است.

خاصیت پودر سوربیتول برای معده و دستگاه گوارش: به دلیل اینکه سوربیتول رطوبت را به خوبی نگه می‌دارد از آن به عنوان داروی ملین نیز استفاده می‌کنند. این ماده منجر به انقباض روده و تسریع حرکت مواد غذایی در آن می‌شود. بنابراین می‌توان از آن برای درمان یبوست استفاده کرد. دقت کنید که مصرف زیاد ملین‌ها بدون تجویز پزشک عوارض خطرناکی دارد.

مواد جایگزین سوربیتول

اگر بنا به هر دلیلی نمی‌توانید از سوربیتول برای ایجاد اثر ملین یا هر هدف دیگری استفاده کنید می‌توانید جایگزین‌های طبیعی آن را امتحان کنید.

بهترین مواد جایگزین سوربیتول عبارت‌اند از:

دانه چیا و تخم‌کتان: این دو ماده سرشار از فیبر هستند. فیبر باعث حرکت آسان موادغذایی در طول روده می‌شود. استفاده از تخم کتان و چیا به مقدار 8 تا 10 گرم به رفع یبوست کمک می‌کند.

کفیر: این ماده سرشار از پربیوتیک است و از تخمیر شیر به دست می‌آید. کفیر می‌تواند با افزایش رطوبت و حجم موادغذایی سرعت عبور مواد از رود‌ه را افزایش دهد.

روغن کرچک: خوردن روغن کرچک باعث می‌شود ریچینولی اسید در بدن آزاد شود و بعضی از گیرنده‌های دستگاه گوارش را فعال کند. در نتیجه انقباض ماهیچه‌های روده افزایش پیدا کرده و باعث دفع سریع مدفوع می‌شود.

روغن زیتون: مصرف روزانه یک قاشق روغن زیتون باعث نرم شدن مواد غذایی در روده‌شده و باعث افزایش سرعت حرکت آن‌ها می‌شود. علاوه‌ بر روغن زیتون مواد غذایی مثل: حبوبات، آلو، آلوئه‌ورا، قهوه، پوسته اسفرزه، سبزیجات و میوه‌ها نیز به عنوان ملین‌های طبیعی شناخته می‌شوند.

عوارض استفاده از سوربیتول

استفاده از سوربیتول به میزان کم و متعادل، باعث بروز مشکلات جدی یا بیماری‌های خطرناک نمی‌شود. اما بعضی مواقع مصرف زیاد این ماده یا تماس مستقیم با آن مشکلات خفیف تا شدیدی را به همراه دارد. مصرف زیاد سوربیتول نیز مانند مواد شیمیایی دیگر مثل سولفات پتاسیم، دکستروز و… می‌تواند باعث مسمومیت و همچنین بروز علائم ناخوشایندی شود.

به عبارتی می‌توان گفت تماس مستقیم با این ماده یا مصرف بیش‌ از حد آن باعث بروز اختلالاتی مانند کهیر، مشکلات تنفسی، التهاب و تورم اجزای صورت، زبان و گلو می‌شود.

موارد زیر از مهم‌ترین عوارض مصرف بیش از اندازه سوربیتول هستند:

✗ مشکلات گوارشی مثل: استفراغ، اسهال، خونریزی رکتوم، تغییر رنگ مدفوع یا سیاه شدن رنگ آن

✗ ایجاد حالت‌هایی مثل: احساس سرگیجه و عدم حفظ تعادل برای مدت طولانی